مدیریت تغییرات در توسعه نرم‌افزار به مجموعه‌ای از فرآیندها گفته می‌شود که به سازمان‌دهی، کنترل و هماهنگی تغییرات در سیستم‌های نرم‌افزاری کمک می‌کند. این فرآیندها تضمین می‌کنند که تغییرات، به‌درستی و بدون ایجاد اختلالات ناخواسته، به‌طور مؤثر در سیستم اعمال شوند.

مدیریت تغییرات به تیم‌های توسعه کمک می‌کند تا نیازهای جدید کاربران و بهبودهای ممکن را به روشی استاندارد و کم‌ریسک پیاده‌سازی کنند.

اهمیت مدیریت تغییرات در توسعه نرم‌افزار

در دنیای امروز، با افزایش مقیاس و پیچیدگی نرم‌افزارها، احتمال بروز مشکلات در هنگام اعمال تغییرات نیز بیشتر می‌شود.

بدون یک فرآیند مدیریت تغییرات مناسب، تغییرات می‌توانند منجر به بروز ناسازگاری‌ها، باگ‌ها و یا مشکلات امنیتی شوند. به‌کارگیری یک سیستم مدیریت تغییرات، علاوه بر کاهش این مشکلات، باعث می‌شود تا تمامی اعضای تیم توسعه از روند تغییرات و نسخه‌های جدید سیستم آگاهی داشته باشند.

مراحل مدیریت تغییرات

برای فهم بهتر، هر مرحله را با مثالی از یک اپلیکیشن مدیریت مالی شخصی دنبال می‌کنیم که قرار است ویژگی جدیدی به نام «هشدار تراکنش» به آن اضافه شود.

1. درخواست تغییر (Change Request):
   تعریف
   اولین مرحله از فرآیند مدیریت تغییرات، ثبت یک درخواست تغییر جدید است. در این مرحله، هرکسی که نیاز به تغییر را شناسایی کرده است، این درخواست را به تیم مدیریت تغییرات ارائه می‌دهد. درخواست تغییر معمولاً شامل شرح کوتاهی از تغییر پیشنهادی، هدف از این تغییر، و دلایلی برای اهمیت آن است.
   مثال
   کاربرانی که از اپلیکیشن مدیریت مالی استفاده می‌کنند، درخواست داده‌اند که اپلیکیشن در صورت انجام تراکنش‌هایی با مبلغ بالا، آن‌ها را از طریق نوتیفیکیشن مطلع کند. تیم پشتیبانی این درخواست را به‌عنوان «افزودن قابلیت هشدار تراکنش» ثبت می‌کند.
2. ارزیابی تغییر (Change Assessment):
   تعریف
   در مرحله دوم و پس از ثبت درخواست، مرحله ارزیابی تغییرات آغاز می‌شود. در این مرحله، تیم ارزیابی بررسی می‌کند که آیا این تغییر ارزش پیاده‌سازی را دارد یا خیر. آن‌ها مزایا، هزینه‌ها، و اثرات احتمالی این تغییر را ارزیابی می‌کنند و در نهایت تصمیم می‌گیرند که آیا باید تغییر را تایید کنند یا خیر.
   مثال
   پس از اینکه درخواست مرحله قبل به دست تیم اریابی رسید، آنها شروع به بررسی درخواست می‌کنند. تیم ارزیابی به این نتیجه می‌رسد که هشدار تراکنش می‌تواند به بهبود تجربه کاربری کمک کند، اما برای پیاده‌سازی آن، باید زمان و هزینه موردنیاز را بررسی کنند. با توجه به درخواست‌های زیاد کاربران، آن‌ها این تغییر را تایید می‌کنند.
3. برنامه‌ریزی تغییر (Change Planning):
   تعریف
   در این مرحله، تیم توسعه یک برنامه مشخص برای پیاده‌سازی تغییر تهیه می‌کند. این برنامه باید شامل زمان‌بندی دقیق، تخصیص منابع، و شناسایی مسئولیت‌ها باشد. همچنین در این مرحله، خطرات احتمالی و راه‌های جلوگیری از آن‌ها موردبررسی قرار می‌گیرند.
   مثال
   تیم توسعه تصمیم می‌گیرد که افزودن هشدار تراکنش را در بازه زمانی یک ماه انجام دهد. آن‌ها همچنین اطمینان می‌دهند که زیرساخت‌های لازم برای ارسال نوتیفیکیشن فراهم شده و از طریق تیم امنیت بررسی می‌کنند تا مطمئن شوند هیچ گونه اطلاعات حساس به خطر نمی‌افتد.
4. طراحی و پیاده‌سازی تغییر (Change Implementation):
   تعریف
   در این مرحله، تغییرات طبق برنامه تعیین‌شده پیاده‌سازی می‌شوند. تیم توسعه کدها و تغییرات موردنیاز را به سیستم اضافه می‌کند و از آزمایش اولیه برای اطمینان از عملکرد صحیح آن استفاده می‌کند.
   مثال
   تیم توسعه یک کامپوننت به اپلیکیشن اضافه می‌کند که تراکنش‌های بالای یک مبلغ مشخص را شناسایی کند و نوتیفیکیشن هشدار را به کاربر ارسال کند. این تغییرات در محیط توسعه تست شده و به‌درستی عمل می‌کند.
   
5. تست تغییر (Change Testing):
   تعریف
   پس از پیاده‌سازی تغییر، مرحله تست انجام می‌شود. در این مرحله، تغییرات جدید به‌طور کامل و در سناریوهای مختلف آزمایش می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که هیچ مشکلی وجود ندارد. تست تضمین می‌کند که تغییرات باعث ایجاد باگ‌ها یا اختلالات جدیدی در سیستم نشده‌اند.
   مثال
   تیم QA مجموعه‌ای از تست‌ها را روی قابلیت هشدار تراکنش اجرا می‌کند. آن‌ها مطمئن می‌شوند که نوتیفیکیشن‌ها تنها در صورت تراکنش‌های بالای مقدار مشخص ارسال می‌شوند و اگر کاربر اینترنت نداشته باشد، هشدار بعداً ارسال خواهد شد.
   
6. استقرار تغییر (Change Deployment):
   تعریف
   پس از تایید در مرحله تست، تغییرات جدید در محیط عملیاتی استقرار می‌یابند. این مرحله اغلب با نظارت‌های دقیق و بررسی‌های پس از استقرار همراه است تا مطمئن شوند که همه چیز طبق برنامه پیش می‌رود و نرم‌افزار همچنان به‌درستی عمل می‌کند.
   مثال
   قابلیت هشدار تراکنش به نسخه جدید اپلیکیشن اضافه می‌شود و کاربران می‌توانند این ویژگی را در تنظیمات فعال کنند. تیم توسعه چند روز اول پس از استقرار را به نظارت بر عملکرد سیستم اختصاص می‌دهد.
   
7. بررسی و بازبینی تغییر (Change Review):
   تعریف
   در مرحله آخر، تیم مدیریت تغییرات بررسی می‌کند که آیا تغییرات به اهداف موردنظر دست یافته‌اند و آیا بهبود یا اصلاحات دیگری موردنیاز است یا خیر. این بازبینی به تیم کمک می‌کند تا فرآیند مدیریت تغییرات خود را بهبود دهند و در آینده از اشتباهات احتمالی جلوگیری کنند.
   مثال
   پس از چند هفته از راه‌اندازی قابلیت هشدار تراکنش، تیم توسعه نظرات کاربران را جمع‌آوری و بررسی می‌کند. در این مرحله متوجه می‌شوند که برخی کاربران به گزینه‌های بیشتری برای شخصی‌سازی هشدارها نیاز دارند، و این موضوع را به‌عنوان یک تغییر جدید برای آینده در نظر می‌گیرند.
   

ما در این مقاله از سری مقاله های گیکتور متوجه شدیم که مدیریت تغییرات به تیم‌های توسعه کمک می‌کند تا تغییرات و بهبودهای جدید را با حداقل ریسک و تاثیر منفی پیاده‌سازی کنند. این فرآیند نه‌تنها به بهبود کیفیت و پایداری نرم‌افزار کمک می‌کند، بلکه از بروز مشکلات در نسخه‌های آینده نیز جلوگیری می‌کند.